Εκατόν σαράντα οκτώ χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη γέννηση του Παύλου Μελά (29 Μαρτίου 1870, στη Μασσαλία), το όνομα του οποίου έχει συνδεθεί άρρηκτα με τον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από την οθωμανική αυτοκρατορία.
Η δράση του μέχρι τις 13 Οκτωβρίου 1904, οπότε και θανατώθηκε, τον κατέστησε θρύλο από την επόμενη κιόλας μέρα. Οι εφημερίδες δημοσίευαν αφιερώματα στη δράση του και ποιήματα γνωστών αλλά και νέων δημιουργών, όπως του Αριστομένη Προβελέγγιου, του Κωστή Παλαμά, του Ζαχαρία Παπαντωνίου, του Γεωργίου Σουρή, του Στέφανου Δάφνη κ.ά. Νέα δημοτικά τραγούδια συντέθηκαν και τραγουδήθηκαν για τη νεόκοπη κλεφτουριά. Το ποίημα του Κωστή Παλαμά, που δημοσιεύτηκε 12 μόλις μέρες μετά το θάνατό του στην εφημερίδα «Ακρόπολις», πέρασε στα σχολικά ανθολόγια. Ο θάνατος του αποτέλεσε πηγή έμπνευσης, με αποκορύφωμα τον Ιούλιο του 1905 την δημιουργία θεατρικού έργου που παρουσιάστηκε σε θεατρική σκηνή της Αθήνας.
Η εφημερίδα «Το Άστυ» αφιέρωσε πρωτοσέλιδό του, σε πορτρέτο του ήρωα φιλοτεχνημένο από τον περίφημο χαράκτη Σωτήρη Χρηστίδη. Το ίδιο πορτρέτο έγινε αμέσως επιστολικό δελτάριο. Αλλά και στην ελληνική ζωγραφική, η μορφή του έχει ξεχωριστή θέση. «Το πορτραίτο αποτελεί αδιαμφισβήτητα την δημοφιλέστερη ιστορικά θεματογραφία, συμβάλλοντας στην ανάδειξη της έννοιας της ατομικότητας. Η προσωπικότητα του Παύλου Μελά στάθηκε πηγή έμπνευσης για πολλούς Έλληνες ζωγράφους. Από τον Θεόφιλο με τη δισδιάστατη αντίληψη του χώρου και της προοπτικής, την προσωπική και ελεύθερη χρήση του χρώματος, καθώς και τα έντονα περιγράμματα, έως τον Φώτη Κόντογλου με την έλλειψη προοπτικής, την επίπεδη φόρμα, τα έντονα περιγράμματα, τις σκληρές πτυχώσεις, και το ελλειπτικό τοπίο που μας φέρνει πιο κοντά στη βυζαντινή παράδοση. Τέλος, γίνεται σύμβολο της σύγχρονης τέχνης μέσα από το νεωτεριστικό πορτραίτο της Ελένης Οικονομίδου» σημειώνει η Επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Γενική Γραμματέας του Δ.Σ. του Ιδρύματος Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, Σταυρούλα Μαυρογένη.
Το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη φιλοξενεί σημαντικό αριθμό κειμηλίων, φωτογραφιών και εκδόσεων που αφορούν τον Παύλο Μελά. Στη μόνιμη έκθεση και στις επτά αίθουσες του ισογείου ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει τις κυριότερες φάσεις της ιστορίας της Μακεδονίας του 19ου και των αρχών του 20ού αι., καθώς επίσης τις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις που επηρέασαν αποφασιστικά το μέλλον του Ελληνισμού της περιοχής.
